Chùa Vĩnh Thái, Nông Cống được xây dựng từ thế kỷ XVI do một thân vương nhà Mạc là Mạc Đăng Khuê dựng nên. Mạc Đăng Khuê là người vùng ngoài Bắc, do dâu bể, loạn lạc của chiến tranh nên ông lánh nạn vào Thanh Hóa. Đến vùng đất xã Hoàng Giang, huyện Nông Cống ngày nay, ông dựng chùa, mở làng, lập ấp và đổi họ tên thành Hoàng Phúc Khuê. Ngôi chùa ông dựng được đặt tên là Vĩnh Thái tự, với ước muốn cầu cho quốc thái, dân an, thái bình vĩnh viễn, không còn cảnh chiến tranh tương tàn, “nồi da xáo thịt”.

Men theo chân núi Hoàng Nghiêu hùng vĩ, một vùng đất sơn kỳ thủy tú mở ra trước mắt. Nơi ấy, những công trình thuộc di tích chùa Vĩnh Thái thấp thoáng dưới những tán cây cổ thụ um tùm. Chùa chính lưng tựa non cao, cửa hướng về phía Đông giữa hai cánh núi lồng lộng gió ngàn. Xa xa, dòng sông Hoàng lững lờ uốn lượn, như tấm gương soi bóng quanh năm cho di tích cách mạng. Trong những năm chiến tranh ác liệt, chùa tọa lạc gần cầu Vạy và ga Yên Thái – những công trình giao thông huyết mạch nên nhiều năm bị ảnh hưởng bởi bom Mỹ cày xới. Đây đã từng trở thành nơi che giấu các cán bộ cốt cán của Đảng như cố Tổng Bí thư Nguyễn Văn Linh, đồng chí Tố Hữu… hoạt động cách mạng giai đoạn 1930–1945.

Vừa là công trình văn hóa, lại được công nhận di tích lịch sử cách mạng nên chùa Vĩnh Thái ở xã Hoàng Giang, Nông Cống có ý nghĩa quan trọng trong giáo dục tinh thần yêu nước cho hậu thế cũng như nhu cầu sinh hoạt văn hóa tâm linh của Nhân dân trong vùng… Từ năm 2006 đến nay, chùa đã từng bước được cải tạo và xây dựng có hệ thống, quy mô vừa hiện đại, vừa đảm bảo được các yếu tố văn hóa truyền thống. Các công trình như: nhà thờ Tổ, lầu Quan Âm, hệ thống tượng trên núi, nhà truyền thống, giếng nước, sân chùa và hệ thống công trình phụ đã được hoàn thiện. Ngôi Đại hùng Bảo điện quy mô, là ngôi chùa hai tầng đầu tiên ở tỉnh Thanh Hóa- một ngôi chùa là Di tích lịch sử, ăn hvóa và cách mạng của xứ Thanh.

Xuân Bái (Thọ Xuân) là vùng đất cổ nằm bên hữu ngạn sông Chu, cách Khu Di tích quốc gia đặc biệt Lam Kinh khoảng 3 km. Về xã Xuân Bái, ghé thăm ngôi chùa Linh Cảnh (còn có tên gọi khác là chùa Bái) để cảm nhận rõ hơn chiều sâu đời sống văn hóa – tâm linh của đất và người nơi đây. Ngôi chùa nằm trên vùng đất địa linh nhân kiệt, phát tích của vương triều Hậu Lê.

Tương truyền, chùa Linh Cảnh có từ thời Trần vào khoảng cuối thế kỷ XIV. Theo các bậc cao niên trong làng kể lại rằng: ban đầu chùa chỉ mang tính chất là chùa làng, với 3 pho tượng Phật Tam Thế được khắc trên bức phù điêu gỗ. Năm 1966, chùa bị máy bay Mỹ bắn phá hư hỏng nặng, nên chính quyền và Nhân dân địa phương phải hạ giải ngôi chùa. Năm 1996, chùa được trùng tu, tôn tạo lại trong khuôn viên phía trước của nền chùa cũ. Ban đầu chùa là nơi thờ Phật, sau này vào thời kỳ bài phong, các đền, điện thờ quanh vùng đều bị phá hủy nên các sắc phong cũng như bài vị các vị khai quốc công thần đã được đưa về chùa để bảo quản và thờ cúng. Hiện tại chùa còn lưu giữ được một tấm bia ghi lại việc xây dựng, tu sửa chùa và những người công đức, cùng ba đạo sắc phong thời Nguyễn. Tấm bia ghi:

“Núi Yên Sơn còn cao ngất trời

Nước Lương Thủy còn cuồn cuộn trôi

Chùa Linh Cảnh tự ngàn đời…

… Khắc vào bia đá

Trường tồn thiên ức vạn niên”.

Trong không gian tôn giáo – tín ngưỡng chùa Linh Cảnh, ngoài các hoạt động dâng hương, đi lễ vào các ngày rằm, mồng một, khoảng đầu tháng 2 âm lịch hằng năm, Nhân dân trong vùng lại háo hức, rộn ràng vui xuân, trẩy hội, tham dự lễ hội kỳ phúc chùa Linh Cảnh. Đây là lễ hội truyền thống của làng, xã nhằm bày tỏ lòng tôn kính, tri ân công đức của thần linh, các bậc tiền nhân có công lập làng, giáo dục các thế hệ cháu con truyền thống, ý thức bảo tồn và phát huy lịch sử – văn hóa làng, xã, nêu cao tinh thần cố kết cộng đồng.

Sông Chu vẫn đời đời xuôi dòng nước chảy, vẫn mang nặng phù sa mà bồi đắp cho bờ bãi xanh mướt, xóm, làng trù phú. Những vỉa tầng lịch sử – văn hóa cũng từ mạch nguồn phù sa dạt dào ấy mà hình thành nên. Và ngôi chùa thiêng Linh Cảnh qua bao thăng trầm của thời gian, lịch sử vẫn luôn là niềm tự hào, là điểm tựa tinh thần của người dân nơi đây.

Huyện Lang Chánh nằm phía Tây tỉnh Thanh Hoá, sở hữu địa hình đồi núi cao hùng vĩ, cảnh quan thiên nhiên đa dạng, là nơi cư ngụ của 3 dân tộc chính: Thái, Mường và Kinh. Vùng đất được thiên nhiên ưu ái với thác Ma Hao hoang sơ, kỳ vĩ, với đại ngàn Pù Rinh huyền thoại, và bản Năng Cát mang đậm sắc màu văn hóa dân tộc…

Về Lang Chánh còn có 1 ngôi chùa vô cùng linh thiêng và đặc biệt, đó là chùa Mèo. Chùa Mèo hay còn gọi là Miêu thiền tự – di tích lịch sử văn hóa xây dựng từ thế kỷ 13, tọa lạc tại làng Chiềng Ban, xã Quang Hiến, huyện Lang Chánh. Ngôi chùa này gắn với sự tích “Miêu thần” cứu anh hùng Lê Lợi trước sự truy bắt gắt gao của giặc Minh.

Chùa có địa thế chuẩn mực theo thuyết phong thủy xưa. Có tả Thanh Long là dãy núi Pù Bằng, hữu Bạch Hổ là dãy núi Pù Rinh, trước mặt là dòng sông Âm chảy qua. Thế đất đẹp nên đã sinh ra ngôi chùa đẹp nức tiếng trong vùng “nhất Hương, nhì Hà, ba Chu” – ý nói nhất chùa Hương, nhì chùa Hà, ba là chùa Chu.

Tích xưa kể rằng, đó là một “Miêu thần”, đã ngự ở chùa từ khi công chúa nhà Trần hưng công dựng thiền tự. “Miêu thần” trấn giữ tại ngôi chùa, vừa để bảo vệ vừa chờ vị “chúa chủ” của núi rừng. Khi Lê Lợi bị quân Minh truy đuổi, đến chùa Chu, trước tình thế nguy hiểm thì “Miêu thần” đã xuất hiện để cứu chúa thoát khỏi nanh vuốt kẻ thù. Sau cuộc kháng chiến chống giặc Minh thắng lợi, Lê Lợi lên ngôi vua. Nhớ về vùng quê, nơi có địa danh chùa Chu độ trì cho sự nghiệp chống giặc toàn thắng, Vua Lê đã sắc chỉ cho quan Lê Khả vào Mường Chanh đốc thúc thổ Lang cùng bà con nơi đây tu sửa, nâng cấp chùa Chu và đổi tên thành chùa Mèo – gắn liền với sự tích “Miêu thần”. Qua nhiều thăng trầm của lịch sử, Chùa Mèo Lang Chánh đã trải qua các giai đoạn hoang phế và thất thoát. Tuy nhiên, tới nay, nhờ sự quan tâm của cộng đồng và chính quyền địa phương, chùa đã được tôn tạo, phục hồi và trở thành một địa điểm du lịch tâm linh và văn hóa quan trọng của huyện vùng cao Lang Chánh. Chùa Mèo được xếp hạng di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh năm 2005.

Không gian trong lành và thanh tịnh của chùa Mèo tạo ra cảm giác bình yên và thư thái cho bất cứ ai ghé qua đây, giúp chúng ta cảm nhận được sự kết nối giữa tâm linh và tự nhiên, tìm thấy niềm tin và sự tĩnh lặng trong tâm hồn. Không chỉ là địa điểm sinh hoạt văn hóa tâm linh tín ngưỡng của người dân và du khách thập phương, mà cùng với thác Ma Hao, núi Chí Linh, bản Năng Cát, cùng sắc màu văn hóa riêng biệt của các dân tộc nơi đây… chùa Mèo còn góp phần tạo nên một diện mạo mới về du lịch cho vùng đất Lang Chánh, thu hút du khách gần xa về với huyện miền núi phía Tây của xứ Thanh.

Nguồn: Chuyên mục Đất và người xứ Thanh/TTV