Trong cái rét ngọt mùa đông pha chút nắng hanh của những ngày cuối năm, chúng tôi có dịp đến thăm Hợp tác xã dịch vụ nông nghiệp Hương bài Như Xuân, thị trấn Yên Cát, huyện Như Xuân.
Ngay từ đầu ngõ, mùi thơm dịu nhẹ phảng phất của bột hương bài quyện trong gió, gợi ra khung cảnh bình yên, nét đặc trưng của những miền quê dịp tết đến, xuân về.
Khi vào nhà xưởng, không khí sản xuất vội vã, nhộn nhịp. Mỗi người một việc, dường như đã thành thói quen. Người hối hả trộn bột, người tất tả se hương… Hơn cả một nghề mưu sinh, những người làm hương nơi đây luôn nỗ lực để lưu giữ một “đặc sản” của miền quê.
Năm nào cũng vậy, cứ mỗi dịp giáp Tết Nguyên đán, cơ sở làm hương của gia đình bà Hà Thị Oanh, 1 trong những thành viên của Hợp tác xã Dịch vụ nông nghiệp Hương bài Như Xuân ở khu phố Cát Tiên, thị trấn Yên Cát tất bật hơn thường ngày… Ai cũng hối hả làm ra những nén hương để kịp cung ứng cho thị trường.
Trước đây, nguyên liệu chính để làm hương là rễ cây trầm, bây giờ, rễ trầm khan hiếm nên được thay thế bằng bột trám, bột bài và than của cây mắc khén… Ba loại nguyên liệu trộn với nhau theo tỷ lệ, để thành hỗn hợp bột làm hương bài. Để tạo ra thành phẩm hoàn chỉnh đến tay người dùng, mỗi nén hương đều được đặt trọn tâm huyết của người thợ. Từ khâu chọn các nguyên liệu rồi trộn đều, se hương đến phơi khô, đóng gói… Tất cả đều đòi hỏi sự tỉ mỉ và cẩn thận. Công đoạn làm hương bài cũng khá công phu, vất vả.
Anh Nguyễn Văn Anh – thành viên Hợp tác xã Dịch vụ nông nghiệp hương bài Yên Cát – đang chăm chú với công việc của mình. Theo đánh giá của người tiêu dùng: so với các sản phẩm hương bài khác trên thị trường, hương bài truyền thống ở thị trấn Yên Cát có mùi hương dịu nhẹ, phảng phất rất đặc trưng và nguyên liệu làm ra hoàn toàn từ các loại nguyên liệu tự nhiên. Muốn có được sản phẩm chất lượng đúng như vậy, thì các khâu sản xuất phải thật cẩn thận, tỉ mỉ.
Anh Nguyễn Văn Anh, thành viên Hợp tác xã Dịch vụ nông nghiệp hương bài Yên Cát, huyện Như Xuân, Thanh Hóa cho biết: “Trải qua nhiều công đoạn, từ nhựa trám lấy trong rừng, than đen từ cây mắc khẻn, cây hương bài… tạo thành mùi đặc trưng”.
Theo cách làm truyền thống của người dân Yên Cát trước kia, đối với việc se hương, người thợ phải lăn thật nhẹ và chắc tay để bột bám đều vào que. Ngày nay, nhờ công nghiệp hóa, các cơ sở đều đầu tư máy móc để công đoạn này nhanh hơn, năng suất tăng gấp nhiều lần. Hương sau khi se xong, hương được đưa đi sấy, hoặc phải phơi đủ nắng mới không bị mốc và để được lâu. Với nguyên liệu tự nhiên, bí quyết pha trộn riêng biệt, tỉ mỉ trong từng công đoạn, hương bài Yên Cát luôn thơm lâu, bền màu, đẹp mắt.
Được thị trấn Yên Cát hỗ trợ, tạo điều kiện thực hiện Chương trình “Mỗi xã một sản phẩm” (OCOP), năm 2021, sản phẩm hương bài Yên Cát được công nhận OCOP 3 sao cấp tỉnh. Nhờ đó, sản phẩm được mở rộng thị trường trong và ngoài tỉnh. Các cơ sở sản xuất đã và đang nỗ lực nâng cao chất lượng sản phẩm, xây dựng thương hiệu riêng, áp dụng công nghệ vào sản xuất, kinh doanh. Năm 2024, HTX sản xuất được khoảng 4 triệu que hương, doanh thu ước đạt 1,2 tỷ đồng, tạo việc làm cho 15 lao động thường xuyên và hàng chục lao động thời vụ, với mức thu nhập trung bình từ 5 đến 6 triệu đồng/người/tháng.
Hương bài được đặt tên theo nguyên liệu chính là rễ cây bài. Để duy trì nghề truyền thống tạo nguồn thu nhập cho các hộ gia đình, Hợp tác xã Dịch vụ nông nghiệp hương bài Yên Cát đã quy hoạch trồng 3,5 ha cây bài, ngoài ra người dân trong huyện cũng đã chuyển đổi một số diện tích đất nông, lâm nghiệp kém hiệu quả sang trồng cây hương bài phục vụ sản xuất.
Những nén hương như sợi dây tâm linh đặc biệt, gắn kết giữa quá khứ và hiện tại, thể hiện lòng thành với tổ tiên và thần linh. “Hương bài Yên Cát” không chỉ mang đến hương thơm dễ chịu, mà còn tạo nên cảm xúc về sự linh thiêng, khi nén hương được thắp lên trong mỗi gia đình dịp lễ, Tết.
Với truyền thống lâu đời, nghề làm hương ở Yên Cát không chỉ mang lại hiệu quả kinh tế cho các hộ sản xuất, mà còn góp phần giữ gìn nét đẹp văn hóa thờ cúng tổ tiên của người Việt từ bao đời nay.
Nguồn: Ký sự miền sơn cước/TTV
