Từ trung tâm thành phố Thanh Hóa đi về phía Nam chừng 45km, qua địa phận thị xã Nghi Sơn rẽ phải theo tuyến đường cao tốc Nghi Sơn – Sao Vàng chừng 4km, đến cầu Phú Long bắc qua hồ Hao Hao là chân núi Các, sau đó đi theo con đường bê tông bên sườn núi chừng 3km là đến chùa. Chùa Am Các tọa lạc trên sườn phía Đông gần đỉnh cao nhất của núi Các, thuộc xã Định Hải, thị xã Nghi Sơn. Quần thể di tích danh thắng Chùa Am Các được xem là một quần thể công trình Phật giáo tầm cỡ và cổ xưa bậc nhất xứ Thanh.
Theo lời kể của người dân, trước đây toàn bộ quần thể chùa Am Các là vùng đất hoang sơ, đường lên chùa vòng vèo, độ dốc lớn. Ở ngay khu đất bằng phẳng rộng mấy ngàn mét vuông trên sườn núi – nơi có một ngôi chùa cổ trong quần thể chùa Am Các (chùa Hạ) đã từng tọa lạc nhiều thế kỷ chỉ là nơi cây dại mọc, nền móng cũ và các di vật còn sót lại.
Năm 2014, sư thầy trụ trì của Chùa là thầy Thích Nguyên Đại đã huy động mọi nguồn lực để tôn tạo, phục hồi chùa Am Các thành một quần thể di tích thắng cảnh đặc sắc ở đại ngàn vùng đất Nam Thanh – Bắc Nghệ. Cũng chính sư thầy Thích Nguyên Đại là người đã nghiên cứu, khám phá ra các địa điểm đã từng được các sư tăng thời xưa xây dựng như: chùa Hạ, chùa Trung, chùa Thượng, Tứ Phủ, đền Trình, lò gạch ngói và bức phù điêu hình tượng phật ở hòn núi đá ẩn khuất trong rừng cây rậm rạp.
Vượt qua quãng đường chừng 3km từ chân núi Các lên đến chùa, điểm đầu mà du khách đặt chân đến chính là chùa Hạ – khu vực chính trong quần thể chùa Am Các. Chùa Hạ quay mặt về hướng Đông, lưng tựa vào núi Các, hai bên tả hữu là vòng cung núi ôm lấy chùa. Trước chùa là ao đá kè hình chữ nhật, xa hơn là dòng suối nhỏ rồi đến hồ Hao Hao. Toàn bộ cảnh quan tạo cho chùa có vị thế phong thủy hiếm nơi nào có được.
Cách chùa Hạ chừng 1km, theo đường mòn lên đỉnh núi, du khách sẽ đến chùa Trung. Giữa chốn rừng núi tĩnh mịch hiện ra một không gian rộng lớn, địa thế bằng phẳng. Nền móng cũ của chùa Trung ngày nay đã được phục dựng lại, với khu vực thờ Mẫu bề thế, khang trang…
Và lên đến đỉnh cao nhất của núi Các là chùa Thượng. Chùa Thượng được phục dựng trên đỉnh cao nhất núi Các, ở độ cao hơn 500m so với mực nước biển, nơi được ví như “cổng trời” nơi hạ thế.
Với kiến trúc cổ độc đáo, các điểm đến trong quần thể phân bố rộng rãi và cách nhau tương đối xa, tạo nên không gian thoáng đãng cho Nhân dân và du khách hành hương, chiêm bái. Đặc biệt, địa thế nơi đây chia thành 3 cấp rõ rệt: Thượng – Trung – Hạ. Theo ý nghĩa biểu pháp bên trong của giáo lý Phật Đà, điều này thể hiện cấp độ tu hành và sự chứng nhiệm chân lý của từng cấp độ khác nhau, mang đến giá trị lớn lao cho ngôi chùa cổ.
Có thể nói, dấu vết của công trình cùng những di vật còn lại đến ngày hôm nay là sự khẳng định về lịch sử phát triển của chùa Am Các trong dòng chảy lịch sử Phật giáo Việt Nam. Cùng với thảm thực vật xanh trên núi Am Các, hồ Hao Hao dưới chân núi… là những giá trị nổi bật để tiếp tục phát triển chùa Am Các trở thành điểm dừng chân lý tưởng, một địa điểm có vị thế quan trọng về văn hóa tâm linh nằm trong quần thể thiên nhiên đặc sắc và thơ mộng ở vùng đất phía Nam của xứ Thanh.
Nguồn: Thanh Hóa đi để yêu/TTV
