Sinh ra ở vùng đất “Vạn Hà phong tục mỹ”, tức Vạn Hà có nhiều phong tục đẹp, Tiến sĩ Nguyễn Quang Minh người làng Trí Cẩn, nay thuộc thị trấn Thiệu Hóa huyện Thiệu Hóa, là 1 trong 3 người đỗ đại khoa của làng quê bên bờ sông Chu. Tên tuổi của ông ngày nay còn được lưu danh tại Văn miếu Quốc Tử Giám.

Theo các tài liệu trên văn bia, gia phả, sắc phong còn lưu giữ, tiến sĩ Nguyễn Quang Minh sinh ra trong gia đình có truyền thống làm quan. Cha ông là quan võ, có công lớn trong sự nghiệp “phù Lê diệt Mạc”. Tuy vậy, ông không theo con đường binh nghiệp giống cha mà lựa chọn dùi mài kinh sử theo văn nghiệp. Năm 1628, triều vua Lê Thần Tông, tại khoa thi Mậu Thìn, ông đỗ Đệ Tam giáp đồng tiến sĩ. 

Trong cuộc đời làm quan, ông giữ chức Lại bộ Tả thị lang, từng được triều đình cử đi sứ phương Bắc giao thiệp với nhà Minh. Các tài liệu đều nhắc đến ông với sự ngợi ca tài năng, làm quan thanh liêm và thương dân như con. Bởi vậy mà được người đời nể trọng. Theo nội dung tại văn bia Văn miếu Quốc Tử Giám, tiến sĩ Nguyễn Quang Minh còn được nhà vua ban tước “Mỹ Lộc Hầu”. Sau khi mất, triều đình phong ông là phúc thần tại quê nhà. Đặc biệt, ông còn được phong phúc thần ở làng Phù Lỗ (nay thuộc Sóc Sơn, Hà Nội). Tại đền thờ ông ở làng Trí Cần còn lưu câu đối: “Vạn Hà bất một cao danh bảng/Phù Lỗ phục sinh đại phúc thần” (được hiểu là Vạn Hà không mất đi cao danh bảng, Phù Lỗ sống lại đại phúc thần).

Di tích nhà thờ Tiến sĩ Nguyễn Quang Minh ở làng Trí Cẩn được lập dựng sau khi tiến sĩ Nguyễn Quang Minh qua đời. Trải qua các triều đại phong kiến trong lịch sử, ông nhiều lần được nhà vua ban sắc phong. Đạo sắc phong thời vua Khải Định còn lưu giữ đến ngày hôm nay ngợi ca ông là “Vị tôn thần giúp nước cứu dân có nhiều linh ứng”. Tên tuổi và sự nghiệp của ông đã được ghi vào bia đá Văn Miếu, tủ sách của quê hương.

Với những giá trị lịch sử cho tới ngày nay, di tích nhà thờ Tiến sĩ Nguyễn Quang Minh đã và đang được bảo tồn và phát triển bền vững, sống mãi cùng thời gian.

Nguồn: Thanh Hóa đi để yêu/TTV