Sinh ra và lớn lên ở bản Thái, am hiểu về văn hóa Thái và mong muốn truyền lại những nét đẹp truyền thống cho thế hệ mai sau, đó là điều ông Cao Bằng Nghĩa, nhà nghiên cứu văn hóa Thái ở bản Khằm, thị trấn Hồi Xuân, huyện Quan Hóa luôn trăn trở. Vì vậy, suốt nhiều năm qua, ông luôn dành thời gian, tâm huyết để đến các bản làng người Thái, vừa tìm hiểu, vừa tuyên truyền nét đẹp văn hóa Thái cho bà con dân bản. 

Theo ông Nghĩa, dù điều kiện vật chất của người dân đã khá hơn trước rất nhiều, nhịp sống hiện đại đem theo nhiều điều mới mẻ đến các bản làng, nhưng truyền thống văn hóa mà các thế hệ trước trao truyền lại vẫn được bà con gìn giữ, phát huy trong đời sống ngày nay. Và tục gội đầu ngày cuối năm là một trong những phong tục mang ý nghĩa tốt đẹp, đã được lưu truyền trong cộng đồng người Thái qua nhiều đời.

Với nguyên liệu là các loại lá thơm được hái trong rừng và vườn nhà, bà con đã tạo nên nồi nước gội đầu đặc biệt. Người Thái quan niệm: gội đầu bằng nước lá thơm sẽ giúp loại bỏ được những xui xẻo của năm cũ và gặp nhiều may mắn trong năm mới. Mỹ tục này cũng chính là nét văn hóa độc đáo mang ý nghĩa nhân văn sâu sắc, thể hiện niềm tin của con người vào những điều tốt đẹp trong cuộc sống.

Ở tuổi 75, bà Lương Thị Nhã ở bản Bút, xã Nam Xuân, huyện Quan Hóa đã có hơn 50 năm gắn bó với việc đun nước gội đầu cho cả gia đình vào dịp cuối năm. Cứ vào ngày 29 tháng chạp, bà Nhã sẽ đi hái các loại lá thơm vườn nhà như lá khế, lá sả, lá bưởi, lá núc nác… cùng một số loại lá trong rừng như sa nhân, lá ké sé, hương nhu. Theo bà Nhã, các loại lá cây này khi kết hợp với nhau, sẽ tạo ra nồi nước thơm gội đầu rất tốt cho sức khỏe. Tất cả các gia đình trong bản đều dùng nước thơm vào ngày cuối năm, với mong muốn xua đi những điều không may mắn của năm cũ.

Để có được nồi nước gội đầu ưng ý cũng phải trải qua rất nhiều công đoạn. Lá sau khi được chuẩn bị đầy đủ sẽ được chọn lại một cách cẩn thận, những chiếc lá khô héo, bị sâu sẽ được loại bỏ. Sau khi rửa sạch lá thì cho vào nồi đun lên. Bên bếp lửa hồng, bức tranh cuộc sống miền sơn cước hiện lên thật thân thương, bình dị. Các thiếu nữ bản Thái sẽ được các bà, các mẹ truyền dạy nhiều điều, được nghe kể về nguồn cội, ý nghĩa của tục gội đầu ngày cuối năm. Từ đó, thêm hiểu, thêm yêu về phong tục, nét văn hóa đặc sắc của đồng bào Thái.

Nơi gội đầu phải được diễn ra ở khu vực sông, suối. Bởi ở những nơi này có dòng chảy lưu thông, khi gội đầu, nước chảy xuống sẽ được đẩy trôi, cuốn theo bao mệt mỏi, vất vả, muộn phiền của năm cũ. Để nghi thức gội đầu được ứng nghiệm, trước khi gội đầu, người cao tuổi nhất sẽ niệm “lời chú”, xin với Vua Trời, xin với lá ké sé phù hộ cho con cháu: “Năm cũ chuẩn bị qua, năm mới sắp đến, hôm nay con cháu gội đầu hết năm, mong những điều không may, không tốt theo sông, theo suối trôi về sông Mã, trôi ra biển lớn. Bước sang năm mới con cháu xin được bề trên ban cho sức khỏe, vui vẻ, làm ăn ngày càng phát đạt”. Sau khi hết bài niệm, mọi người mới được gội đầu. Khi nước thơm được múc dội lên đầu thì người gội sẽ phải dùng lược chải theo dòng nước, hàm chứa ý nghĩa gạt bỏ mọi điều xui xẻo của năm cũ.

Ta gội đầu, rửa mặt rửa chân

Cho mặt ta đẹp như trăng rằm rọi cửa,

Cho mặt ta đẹp như trăng 16 rọi ngàn

Dưới gầm trời ai ai cũng khen,

Việc gì cũng tốt đẹp, việc gì cũng hanh thông!

Những lời chú trong tục gội đầu ngày cuối năm vọng giữa núi rừng, mang theo niềm tin của con người về một cuộc sống tốt đẹp hơn. Đây cũng là thông điệp mà nhiều thế hệ người Thái ở xứ Thanh muốn trao truyền đến con cháu mai sau. Qua mỹ tục gội đầu ngày cuối năm, mọi người cùng cầu mong sự an lành, may mắn đến với mỗi cá nhân, gia đình, bản làng trong năm mới.

Nguồn: Chuyên mục Sắc màu các dân tộc xứ Thanh/TTV